- Σχετικά με το πέρασμα μερικών προσώπων μέσα από μια αρκετά σύντομη ενότητα χρόνου
Sur le passage de quelques personnes à travers une assez courte unité de temps (19', 1959)
Σκην: Guy Debord
Αυτή εδώ, φέρ' ειπείν, είναι μια ταινία,
όπου δεν λέω παρά μονάχα αλήθειες, με φόντο
εικόνες που είναι όλες κενές σημασίας ή ψευδείς.
Μία ταινία που περιφρονεί τη σκόνη των εικόνων
που την απαρτίζουν. Δεν θέλω να διατηρήσω τίποτε
από τη γλώσσα αυτής της παρωχημένης τέχνης,
πλην ίσως ενός "πλάνου από απέναντι"
του μόνου κόσμου που κοίταξε η τέχνη αυτή
κι ένα πανοραμικό στις περαστικές ιδέες
μιας εποχής.
Οι δυο ταινίες αυτού του προγράμματος, γυρισμένες με απόσταση είκοσι περίπου χρόνων μεταξύ τους, μιλούν για τη δράση και για τη σκέψη ενός κύκλου ανθρώπων που άρχισαν να δραστηριοποιούνται στο Παρίσι στη δεκαετία του 1950. Συχνά αναφέρονται ως σιτουασιονιστές ή καταστασιακοί, αλλά οι ίδιοι δεν αυτοχαρακτηρίζονταν με τον όρο αυτόν (ή με κάποιον άλλον) και ποτέ δεν ακούμε τον Γκυ Ντεμπόρ να τους αποκαλεί κατ' όνομα.
Ο κύκλος αυτός εκφράστηκε συλλογικά μέσα από τη δράση της Λετριστικής κι έπειτα της Καταστασιακής Διεθνούς, και ατομικά, με άξονα το πώς βίωναν την καθημερινότητα. Όπως είναι φανερό ήδη στην πρώτη ταινία, του 1959, ο Ντεμπόρ δεν διαχώριζε αυτούς που είχαν θεωρητικό ή καλλιτεχνικό έργο από εκείνους που βίωναν ανεπεξέργαστα τη ζωή. Οι περισσότεροι ήταν νεαρά αγόρια ακόμη, με κορίτσια λιγοστά ανάμεσά τους. Ορισμένοι τους βλέπουν ως γαλλική εκδοχή των Beat, λόγω της άρνησής τους να αποδεχτούν τα κοινωνικά πρότυπα και της ροπής τους στον συβαριτισμό. Όμως διέφεραν από εκείνους στο ότι αρνούνταν ολοκληρωτικά την πνευματικότητα, αντίθετα επέμεναν στη δημιουργία καταστάσεων, δηλαδή συνειδητά βιωμένων στιγμών που ανέτρεπαν τα τετριμμένα της καθημερινότητας. Μετά τη σύσταση της Κ.Δ. (1957) προσηλώθηκαν στην πολιτική κριτική της κοινωνίας, εκσυγχρονίζοντας και εμπλουτίζοντας το μαρξιστικό τους υπόβαθρο με ιδέες και με εργαλεία κριτικής ανάλυσης που θα ξεπερνούσαν τα όρια του κύκλου τους.
Στο Σχετικά με το Πέρασμα... ο 28χρονος Ντεμπόρ μιλά γι' αυτή την πρώτη περίοδο. Μερικές φωτογραφίες φίλων (Κολλέτ Γκαιγιάρ, Μισέλ Μπερνστάιν, Άσγκερ Γιορν, Ιβάν Στσεγκλόφ), «στημένες» σκηνές σε μπαράκια, αλλά και τα επίκαιρα της εποχής, ζωντανεύουν το περιβάλλον. Τρεις φωνές γεμάτες συγκινησιακό φορτίο μιλούν πάντα με το «αυτοί» για συντρόφους -στη σκέψη, στο ποτό, στον έρωτα-, χωρίς να κατονομάζουν κανένα, σαν να μην είχε σημασία αν έγραψαν το όνομά τους στην Ιστορία ή μόνο στη μνήμη του Ντεμπόρ. Όμως από τη σκοπιά του κινηματογράφου, τα αφηρημένα πλάνα της πόλης, έρημης ή με κόσμο, προμηνύουν τη γένεση μιας νέας, σχεδόν ανθρωπολογικής εκδοχή του. Το μόνο παράξενο ίσως είναι ότι, παρά το θέμα και τη στάση, ακούγεται εδώ κλασική μουσική.Το In Girum... μ' όλο που έχει ομοιότητες, είναι πολύ διαφορετική ταινία. Έχουν μεσολαβήσει πολλά. Η Κ.Δ. είχε διαλυθεί οριστικά το 1972, αφού όμως επέδρασε καταλυτικά στο γαλλικό Μάη και στη νεότερη σκέψη, ακόμη και των επικριτών της. Ιδέες όπως η ψυχογεωγραφία και η ενιαία πολεοδομία, μέθοδοι όπως η εκτροπή (détournement) και η περιπλάνηση (dérive) επινοήθηκαν και υλοποιήθηκαν στους κόλπους της. Αλλά, κυρίως, τα γραπτά του Ντεμπόρ, του Βανεγκέμ, του Σαγκουινέτι και άλλων, πρόσφεραν μια συμπαγή και συστηματική θεώρηση της νέας κοινωνίας. Προεκτείνοντας τη θεωρία της αποξένωσης, μιλώντας για την εμπορευματοποίηση και εισάγοντάς μας στην «κοινωνία του θεάματος», τα μέλη της Κ.Δ. δημιούργησαν ριζοσπαστικές οπτικές για την κατανόηση του σύγχρονου κόσμου και για την ανατροπή του.
Πάνω στις εμπειρίες που είχαν προηγηθεί, ο Ντεμπόρ αναπτύσσει ένα οπτικό δοκίμιο, με σημείο αναφοράς την καρκινική φράση του τίτλου (που αποδίδεται στον Βιργίλιο και συγκρίνει τους ήρωές του με τις νυχτοπεταλούδες). Το πρώτο του μέλημα είναι να επιτεθεί σφοδρά στο κοινό του κινηματογράφου, εκθέτοντάς το ως υποχείριο της εμπορευματικής κοινωνίας. Στην περιγραφή αυτή συνοψίζει και τη συνολική του κριτική για την παρακμή της ύπαρξης, που έχει καταντήσει ομοίωμα του εαυτού της.
Έπειτα, περνά σ' ένα εγκώμιο/λίβελλο για το Παρίσι, της «πρωτεύουσα της αναταραχής», όπως ήταν άλλοτε, όπως είναι πια. Κι αφού θέσει το πλαίσιο, αναφέρεται στο δικό του κύκλο και στη δράση του, όμως αφηρημένα, χωρίς γεγονότα και περιστατικά. Πλέον, χρησιμοποιεί πολύ το «εγώ», και μπορεί κανείς να του προσάψει έπαρση ή και δογματισμό, καθώς φαίνεται να μιλά σαν στρατάρχης. Αλλά έχει αποφασίσει ότι κάνει απολογισμό κι όχι απολογία.Μεγάλο μέρος της ταινίας βασίζεται σε προϋπάρχον οπτικό υλικό -διαφημίσεις, αποσπάσματα από ταινίες κ.ο.κ.- που ο Ντεμπόρ το εκτρέπει κατά το δοκούν. Χρησιμοποιεί επίσης ως φόντο χάρτες, αεροφωτογραφίες του Παρισιού και της Φλωρεντίας, κομμάτια από δικές του ταινίες, ακόμη και μια κατάμαυρη αμόρσα σε μία σεκάνς. Γι' άνθρωπος που διατρανώνει ότι «Ο κινηματογράφος πρέπει να καταστραφεί» δείχνει παράδοξο ενδιαφέρον να τον ανανεώσει με στοιχεία που θεωρεί ανατρεπτικά (αν και πλέον το 1978 οι επίγονοί του και άλλοι τον έχουν υπερβεί σε αυτό). Ανεξάρτητα από τη γνώμη που έχει ή που διαμορφώνει κανείς για τον Ντεμπόρ, το In Girum... παρέχει μια ικανοποιητική -αλλά και απαιτητική- εισαγωγή στο έργο και στο ύφος του, μια αποτύπωση της στιγμής ακέραια κομμένη από το σώμα του χρόνου.
Αναφορικά με τον υποτιτλισμό
Η μετάφραση του Sur le Passage... είναι πρωτότυπη. Έγινε το 2009, με αφορμή ένα αφιέρωμα στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας, και ξαναδουλεύτηκε εξ αρχής για την προβολή αυτήν.
Στο In Girum..., αντίθετα, ο υποτιτλισμός ξεκίνησε πάνω σ' ένα χρονισμένο κείμενο που κυκλοφορεί ανυπόγραφο, με τη σημείωση ότι μεταφέρει τη μετάφραση του Πάνου Τσαχαγέα για τον Ελεύθερο Τύπο. Στο κείμενο αυτό, έπειτα από αντιπαραβολή με το γαλλικό πρωτότυπο και με τη νεότερη -και ομολογουμένως αρκετά ελεύθερη- απόδοση του Κen Knabb για την αγγλική έκδοση σε DVD, έγιναν σημαντικές παρεμβάσεις. Επίσης, προστέθηκαν υπότιτλοι σε όλα τα ένθετα αποσπάσματα από ταινίες, κόμικ κ.λπ., καθώς και κάποιες σημειώσεις για τα παραθέματα που προέρχονται από βιβλία. Η ευθύνη για τυχόν λάθη βαρύνει το cineTAZ.
Για τον σκηνοθέτη:
Ο Γκυ Ντεμπόρ γεννήθηκε το 1931. Αναμείχθηκε στον κύκλο των λεττριστών και γύρισε το Ουρλιαχτά για Χάρη του ντε Σαντ, το 1952. Η ταινία είχε έντονα στοιχεία πειραματισμού, όπως μεγάλες σεκάνς με λευκό χρώμα και με απαγγελία ή μαύρες σεκάνς με απόλυτη σιωπή.
Επηρεασμένος από την ομάδα Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα, σύντομα διαφώνησε με την απολίτικη τέχνη και κατέληξε να ιδρύσει με άλλους την Καταστασιακή Διεθνή (1957). Γύρισε συνολικά έξι ταινίες που χαρακτηρίζονται από παρόμοια στοιχεία και αποτελούν προέκταση ή άμεση παρουσίαση του συγγραφικού του έργου. Αξιοποιεί επίσης συχνά την τεχνική της εκτροπής (détournement), με την οποία οικειοποιείται προϋπάρχουσες ματιέρες και τις χρησιμοποιεί αλλοιώνοντας την αρχική σημασία τους.
Ως συγγραφέας ο Ντεμπόρ είναι περισσότερο γνωστός για το έργο του «Η κοινωνία του Θεάματος», μια κριτική προσέγγιση της σύγχρονης πραγματικότητας. Με αυτό ήταν από τους πρώτους που υποστήριξε θεωρητικά τη θέση ότι η εμπορευματική κοινωνία αλλοτριώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και υπονομεύει την κοινωνική συνοχή, ώστε να καθιστά ευκολότερο τον έλεγχο και την υποταγή.
Ο Γκυ Ντεμπόρ αυτοπυροβολήθηκε και πέθανε στις 30 Νοεμβρίου 1984.
No comments:
Post a Comment