5.8.16

Προβολή 5 - 12/8/2016, Rosa Nera, 09:30

Ποιος είναι ο Φέλα Κούτι;

Finding Fela (2014)

Σκην: Alex Gibney
Εμφανίζονται: Φέλα Κούτι, Φέμι Κούτι, Μπιλλ Τ. Τζόουνς, Τόνυ Άλλεν κ.ά.



I be no be gentleman at all!
I be Africa man original
Them call you, make you come chop
You chop small, you say you belly full
You say you be gentleman
You go hungry
You go suffer
You go quench
Me I no be gentleman like that
 




Γεννημένος το 1938 στο Λάγκος της Νιγηρίας ο Φέλα Κούτι πήρε από νωρίς το προσωνύμιο Ανικουλάπο («εκείνος που έχει το θάνατο στο πουγκί του») και το τίμησε, ζώντας άφοβα, ανυποχώρητα και δημιουργικά. Γόνος πλούσιας οικογένειας, πήγε νεαρός στο Λονδίνο για να σπουδάσει. Σύντομα βρήκε στη μουσική το βασικό εκφραστικό του όχημα, και θ' άξιζε σίγουρα μια ταινία, έστω μόνο για την ιδιοφυΐα του ως συνθέτη. Όμως ο Φέλα Κούτι ενσωμάτωσε σε αυτήν το σθένος του και τη μετέτρεψε σε αιχμηρό εργαλείο ανυποταξίας και αντίστασης. Χάρη σε αυτό έγινε κάτι πολύ παραπάνω από σπουδαίος μουσικός: αναδείχτηκε σε αληθινό σύμβολο όχι μόνο στη χώρα του αλλά σε ολόκληρη τη μαύρη Αφρική - και παραμένει, ακόμη και σήμερα.
    Το Finding Fela αξιοποιεί ένα πρωτότυπο εύρημα: περίπου 12 χρόνια μετά το θάνατο του Φέλα, στη Νέα Υόρκη ανεβαίνει ένα μιούζικαλ για τη ζωή του (με ζωντανή μουσική από τους θρυλικούς Antibalas). Ο Άλεξ Γκίμπνευ κινηματογραφεί την παράσταση και χρησιμοποιεί μέρη της για να αποδώσει κάποια επεισόδια από τη ζωή του ήρωά της. Κινούμαστε, λοιπόν, παράλληλα, σε δυο διαφορετικά επίπεδα. Στο ένα παρακολουθούμε εκτενή πλάνα αρχείου, που ξεκινούν από την ιστορία της Νιγηρίας όταν γεννιόταν ο Φέλα, και τον συνοδεύουν ως τα χρόνια της ακμής του, στις δεκαετίες '70 κι '80. Παράλληλα, υπάρχουν αρκετές καλά μονταρισμένες σύγχρονες συνεντεύξεις σημαντικών προσώπων που συνδέθηκαν μαζί του, άλλος στην καλλιτεχνική κι άλλος στην προσωπική του ζωή. Έτσι σχηματίζουμε καλή εικόνα σχετικά με τα γεγονότα που τον σημάδεψαν και συγκεντρώνουμε αρκετά στοιχεία για να κατανοήσουμε τις επιλογές του.
    Αυτά μόνο θ' αρκούσαν για ένα διαφωτιστικό ντοκυμαντέρ. Όμως ο Γκίμπνεϋ έχει κάτι πιο σύνθετο κατά νου. Με τα δραματοποιημένα αποσπάσματα αξιοποιεί την αμεσότητα της σκηνής και φέρνει τον πρωταγωνιστή πιο κοντά μας. Επιπλέον, έχει καταγράψει την προεργασία της θεατρικής παραγωγής και, μέσ' από τους προβληματισμούς των συντελεστών της, αναπτύσσει διεξοδικά, όχι μόνο αυτή την τόσο περίπλοκη προσωπικότητα, αλλά και το πώς μπορεί να εκλαμβάνεται σήμερα, σ' ένα πλαίσιο σαν το δικό μας, που διαφέρει ριζικά από εκείνο στο οποίο δημιουργήθηκε και έδρασε ο Φέλα Κούτι. Το αποτέλεσμα είναι μια πλούσια ταινία που προσεγγίζει πολύπλευρα και κριτικά το θέμα της.
    Ο Φέλα Κούτι γύρισε από το Λονδίνο το 1963 κι έγινε σταδιακά γνωστός παίζοντας highlife, μια μορφή αφρικάνικης ποπ, με τους Koola Lobitos. Όμως το 1969 πήγε στο Λος Άντζελες και, στους δέκα μήνες που πέρασε εκεί, γνώρισε το κίνημα για τη Μαύρη Δύναμη κι απέκτησε νέα θεώρηση για τη ζωή. Παρ' ό,τι ήδη παντρεμένος, πήρε μαζί του στη Νιγηρία την Αμερικανίδα Σάντρα Σμιθ και, ξεκινώντας με την πολυγαμία, άρχισε να εφαρμόζει με ιδιοσυγκρασιακή αντίληψη τις παραδόσεις των Γιορούμπα, που τις ανακάλυπτε στην πράξη και καθ' οδόν.
    Αρχικά ίδρυσε ένα κοινόβιο, που ονομάστηκε Δημοκρατία της Καλακούτα (από την Καλκούττα). Εκεί εγκαταστάθηκαν οι δυο του σύζυγοι, τα παιδιά του, το πολυμελές νέο σχήμα του, οι Afrika '70s, και άλλοι. Έπαιζε τακτικά σ' ένα χώρο, που εκείνες τις βραδιές ονομαζόταν «Αφρικανικός Ναός» (African Shrine). Η μουσική του ερχόταν όλο και πιο κοντά στην τζαζ, με στοιχεία από αφρικανικές γλώσσες ανάμεικτα με αγγλικά, σε τραγούδια που ξεπερνούσαν τα 20 λεπτά. Αλλά οι στίχοι γίνονταν όλο και πιο αιχμηροί, προκαλώντας βίαιες επιδρομές στο κοινόβιο.
    Αντί να υποχωρήσει, ο Φέλα όξυνε τη στάση του. Το 1977 απεικόνισε τα όργανα της χούντας
ως ζόμπι. Ο στρατός εισέβαλλε μαζικά στην Καλακούτα, ξυλοκόπησε όποιον βρήκε εκεί κι έκαψε σχεδόν τα πάντα. Όμως το σημαντικότερο ήταν ότι προκάλεσε το θάνατο της μητέρας του Φέλα, που έμενε ακριβώς απέναντι. Ύστερ' από αυτό, ο πόλεμος ήταν ολομέτωπος. Θα τον θα φυλάκιζαν και θα τον κακοποιούσαν πολλές φορές, αλλά δεν έπαψε ποτέ να κρατά ψηλά το κεφάλι, μετατρέποντας ακόμη και την κηδεία του σε μαζικό συλλαλητήριο.
    Οι σύντροφοί του και τα παιδιά του μιλούν με τη δική τους οπτική, κάποιοι ίσως και με πικρία. Συνθέτουν ένα πρόσωπο πρισματικό, με πλευρές που σ' εμάς ίσως φαίνονται αμφιλεγόμενες - το λιγότερο. Αλλά είναι φανερό ότι δεν παύουν να τον θαυμάζουν. Και είναι φυσικό, αφού παρά τις μόνιμες αντιξοότητες, ο Φέλα συνέχισε να δημιουργεί μια εκπληκτική μουσική, ανυψώνοντας με αυτήν και με τη γενικότερη στάση ζωής του ολόκληρο τον μαύρο λαό.


Για τον σκηνοθέτη:

Στα 62 του, σήμερα, ο Άλεξ Γκίμπνεϋ είναι χωρίς αμφιβολία ένας από τους πιο ενδιαφέροντες σύγχρονους ντοκυμαντερίστες. Αν και πτυχιούχος του Γέηλ, αποφάσισε, όταν είδε τον Εξολοθρευτή Άγγελο, να σπουδάσει κινηματογράφο και από το 1980 γυρίζει αποκλειστικά ταινίες τεκμηρίωσης με κριτική και διεισδυτική ματιά. Καταπιάνεται συχνά με «ευαίσθητα» θέματα της επικαιρότητας, θίγοντας ζητήματα όπως ο ρόλος που παίζουν οι λομπίστες στο πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ (Casino Jack & the US of Money, 2010), οι εταιρείες κολοσσοί (The Smartest Guys in the Room για την Enron, Steve Jobs: The Man in the Machine για την Apple), αλλά και τα βασανιστήρια που διεξάγουν οι ΗΠΑ διεθνώς (Taxi to the Dark Side, 2007). Πρόσφατα προκάλεσε θόρυβο με το Going Clear: Scientology and the Prison of Belief (2015), ίσως τη μόνη επίθεση κατά της Σαϊεντολογίας, που οι δικηγόροι της δεν κατάφεραν να μπλοκάρουν. Η τελευταία ταινία του (Zero Days, 2016) αφορά τον ιό Stuxnet, που στόχευε το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, αλλά εξαπλώθηκε. Επίσης, ο Γκίμπνεϋ έχει γυρίσει ταινίες και για αντισυμβατικούς καλλιτέχνες, όπως ο συγγραφέας Χάντερ Σ. Τόμσον και ο χιουμορίστας τζάζμαν Λορντ Μπάκλεϋ.

No comments:

Post a Comment